In Memoriam Jean-Paul Samain (10.12.1944-7.3.2025)
Voorzitter BVS/ABR 2011-2012
Jean-Paul Samain overleed in zijn slaap, in zijn woning in Jurbise. Eind 2020 werd hij getroffen door een CVA, waardoor er een eind kwam aan zijn professionele activiteiten. Hij werd met veel zorg omringd door zijn vrouw en familie. Hij laat twee zonen en 4 kleinkinderen na.
Jean-Paul was geboren in Frameries, in de Borinage, in een gezin met een passie voor het spoor (en de trein is voor hem altijd het favoriete vervoermiddel gebleven). Hij liep school in Jemappes (samen met Adamo!). Hij deed studies burgerlijk ingenieur chemie aan de Polytechnique de Mons. Hij heeft er veel vrienden gemaakt, zoals Prof JM Charlet die hem zou inspireren om de radon problematiek aan te pakken en Jean-Paul Minon voor afval. Ook met de ULiège had hij een band, onder meer met de radio-ecologie onder wijlen René Kirchman.
Jean-Paul koos bewust niet voor het leger en ging in plaats daarvan als burgerdienst twee jaar lesgeven in Oran; de herinnering aan de stad van Camus zou hem, en zijn echtgenote, altijd dierbaar blijven.
Hij voltooide zijn studies in de woelige jaren ’68, en koos allereerst voor de Administratie Arbeidsveiligheid, net zoals toen ook Pierre Stallaert, de latere voorzitter van de “Speciale Commissie”, en de latere BVS voorzitters Nuyts en Hublet.
België had in 1968 een omvangrijk kernenergieprogramma opgezet zonder te voorzien in afdoende structuren voor nucleaire veiligheid, stralingsbescherming en nucleair afval. Het ongeval in Harrisburg in 1979 was een duidelijk signaal; in hetzelfde jaar werd Jean-Paul benoemd tot ir-diensthoofd. In 1982 zette hij, in de Dienst Bescherming tegen Ioniserende Straling (DBIS/SPRI) van het Ministerie van Volksgezondheid, de eerste stappen in het Telerad project, dat hij na het ongeval in Tsjernobyl in 1986 geleidelijk verder uitbouwde, samen met zijn medewerkers, met het IRE en met SCK.CEN, onder wijlen Paul Govaerts. Hij werd diensthoofd van DBIS in 1988.
Het “Transnuklear” nucleair afvalschandaal in Mol had ondertussen het parlement wakker geschud. Jean-Paul handelde deze problematiek af samen met twee andere Jean-Paul’s (Poncelet die op het kabinet van wijlen Minister Smet mee de politieke basis zou leggen voor het FANC, en Minon van AVN die later naar NIRAS trok. Jean-Paul ontwierp o.m. met de steun van Erik Cottens veel reglementering en wetgeving voor de uitbouw van een nieuwe structuur voor nucleaire veiligheid en controle. Jean-Paul nam ook de leiding op zich van het Comité voor de coördinatie van internationale milieu-initiatieven (CCIM) en werd in 1995 directeur-generaal Leefmilieu.
De wet van 1994 moest het FANC in het leven roepen maar het duurde nog vijf jaar om de diverse verspreide nucleaire administraties te integreren, tot “Monsieur” Samain in 1999 er de eerste DG werd. Zijn eerste jaren in die hoge functie zijn wellicht de mooiste geweest van zijn professionele carrière. Hij heeft met zijn medewerkers baanbrekend werk geleverd rond de radon-problematiek en gaf structureel ruimte voor de aanpak van de medische blootstellingen op advies van de HGR.
De nucleaire controle kende toen een snelle schaalvergroting. De nationale context evolueerde met de wet op de kernuitstap in 2003, de parlementaire commissies, de zoektocht naar sites voor afvalberging, en de integratie van de private “erkende organismen”, een moeilijk dossier door de industriële en politieke belangen. Het FANC werd hervormd in 2005. Jean-Paul werd Voorzitter van haar gezaghebbende Wetenschappelijke Raad, waar hij met zijn ervaring, deskundigheid en grote diplomatieke capaciteiten moeilijke dossiers ontmijnde.
Met Jean-Paul is de pionier-periode van 40 jaar stralingsbescherming en nucleaire veiligheid afgesloten.
Na zijn pensioen in 2009 bleef Jean-Paul actief verder werken op nationaal en internationaal niveau, zoals in het bureau van BVS/ABR, in het wetenschappelijk adviesorgaan van ASN in Frankrijk, waarvan hij eind 2007 de zeer gewaardeerde voorzitter was geworden, en vooral in de Hoge Gezondheidsraad waar zijn voormalige medewerker Patrick Smeesters een drijvende kracht was, en waar hij onder meer de sturing van voedselbestraling en vooral de nucleaire noodplannen aangepakt heeft. Hij slaagde er in om het concept van noodplanning te verruimen met de vooruitstrevende Post-Accidentele benadering van Jean-Luc Godet in ASN. Zijn groot gezag in de HGR vloeide ook voort uit zijn verdienste om eerdere aanbevelingen van de HGR om te zetten in het beleid van FANC en zijn deelname vanaf 2004 aan informele reflectiegroepen over stralingsbescherming.
Zijn voorzitterschap van BVS/ABR werd beheerst door het ongeval in Fukushima. Tijdens zijn voorzitterschap activeerde Jean-Paul de WG Communicatie en gaf hij prioriteit aan de herziening van de Euratom-BSS. Hij was ook aan de basis van de inspanningen van BVS rond secundair onderwijs, waar hij zich met steun van NIRAS toen al inzette voor een internationaal pedagogisch project over radon.
Zijn medewerkers zullen zich Jean-Paul herinneren als een beminnelijk man. Met zijn warme, hartelijke persoonlijkheid was hij zeer toegankelijk. Hij gaf vertrouwen en liet ruimte voor initiatieven. Hij besteedde grote zorg aan de voorbereiding van internationale fora waarop FANC vertegenwoordigd was, zoals IAEA, NEA en Euratom (Artikel 31) en koos zorgvuldig de juiste mensen voor die opdrachten.
Zijn vele Franse vrienden onder meer in ASN, CEPN en SFRP getuigen van zijn grote deskundigheid op internationaal niveau, en onderstrepen zijn wijsheid en welwillendheid, die hem in staat stelden om tegenstrijdige meningen en persoonlijkheden te verzoenen.
Jean-Paul zal ons bijblijven als pionier in de stralingsbescherming, met een zeer brede technische deskundigheid in complexe dossiers, maar velen zullen hem in de eerste plaats als mens herinneren, samen met vele anekdoten, sommige avonturen op conferenties, de jaarlijks uitstap met FANC medewerkers waarin go-carts niet mochten ontbreken; ze zullen in het bijzonder de verleidelijke geur van zijn pijp met hem verbinden.
Hij gaf in December 2023 nog een hartelijke boodschap mee aan de BVS voor de viering van haar 60 jaar, maar kon jammer genoeg zelf niet aanwezig zijn.